Geboren ‎10 dec 1854 Raamsdonk om 23:00 uur Geboren wijk V127.‎, bron tekst: Akte (geboorteaangifte: Gerardus Bouwens, 28 jaar, schoenmaker & Pietr van Gils, 26 jaar, smid), overleden ‎26 okt 1927 Raamsdonk om 11:30 uur‎, 72 jaar, bron tekst: Akte (overlijden aangifte: Hubertus Johannes Leijten, 45 jaar, gemeenteontvanger & Antoine Machie). Beroep: brievenbesteller

Geboren ‎02 okt 1858 Raamsdonk, overleden ‎08 jul 1931 Gilze en Rijen‎, 72 jaar. Beroep: herbergier

Geboren ‎30 apr 1864 Raamsdonk, overleden ‎18 okt 1944 Raamsdonk‎, 80 jaar. Beroep: arbeider. Woonplaats: Raamsdonk

Geboren ‎05 okt 1869 Raamsdonk‎, bron tekst: Akte, overleden ‎23 jul 1937 's-Hertogenbosch‎, 67 jaar, bron tekst: Akte. Beroep: kantoorbediende / boekhouder / leraar / artiest / schrijver / komediant. Woonplaats: ‎± 1928 Geert van Woustraat 57 's-Hertogenbosch
Kees Heijne (1869-1937), de bekroonde komiek
Gerton Heyne, 1 februari 2023"

Dat onze stadgenoot C. Heijne alom met succes optreedt, bewijst wel he t feit dat hij (.) in den grooten nationalen wedstrijd (.) te Arnhem (.) , wederom voor de zoveelste maal met den eersten prijs bekroond werd" (P rovinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant, 24 november 1 909).

Jeugd in Raamsdonk
Cornelis / Kees Heijne wordt op 5 oktober 1869 geboren in Raamsdonk. Hi j is de 13e in het gezin, maar zes daarvan zijn al op jonge leeftijd ove rleden. Na Kees worden nog drie kinderen geboren, maar ook die overlijde n snel. Vader Leo is kleermaker in Raamsdonk, net als zijn vader en groo tvader. Kees loopt een ander pad. Hij is een slimme en creatieve jonge n en wordt na de lagere school naar de normaalschool in Geertruidenber g gestuurd; hij is voorbestemd om onderwijzer te worden. In Raamsdonk ma akt hij deel uit van de plaatselijke harmonie en toneelvereniging Oefeni ng & Uitspanning. Hij speelt de althoorn en heeft een talent om voor t e dragen.

Een nieuwe baan in Den Bosch
Toch wordt hij geen onderwijzer. Hij kiest voor een administratieve loop baan en vindt werk op het kantoor van wijnhandel Allard te Geertruidenbe rg. In 1896 trouwt hij met Adriana Verschuren (1876, Raamsdonk). Rond 18 98 krijgt hij een beter betaalde baan als boekhouder bij de zoutziederi j van firma Vermeulen in Den Bosch. Hij verdient daar 15 gulden per week ; geen vetpot, maar het gemiddeld loon van een arbeider in die tijd is o ngeveer de helft daarvan.

Verhuizen naar Den Bosch
Elke dag heen en weer van Raamsdonk naar Den Bosch is te veel van het go ede en hij verhuist naar de Vughterdijk (de huidige Vughterstraat). Zij n moeder is kort daarvoor overleden en vader Leo (die dan al 75 jaar ou d is) verhuist mee. Maar Leo voelt zich ongelukkig, zo ver weg van de re st van de familie. Het gezin verhuist binnen een jaar terug naar Raamsdo nk en komt pas in 1905 terug naar Den Bosch, kort nadat vader Leo is ove rleden. Ze wonen op verschillende adressen in het centrum (Lepelstraat e n Vughterdijk) en net daarbuiten in de vrij nieuwe wijk Lombok (Bondstra at en Overdiep). Weer in Den Bosch wordt Kees lid van toneelvereniging W ilhelmina.

Een kwart eeuw optreden
Voor het eerst krijgt Kees ("de hier ter plaatste bekend als bekwaamst e n geestigst erkende komiek") publieke aandacht in het Dagblad van Noord- Brabant van 17 februari 1900, hij is dan 30 jaar oud. Bij dat optreden g aat hij in op de Boerenoorlog in Transvaal, Zuid-Afrika "waarin op waarl ijk comische en vernuftige wijze de daden der Engelschen worden gegisp t en belachelijk gemaakt, terwijl 'den Boeren' lof wordt toegezwaaid!" . De actuele, politieke situatie gaat vaker terugkomen in zijn voordrach ten. Bij een optreden in Tilburg is men enthousiast over een aantal va n zijn acts maar ook "vooral over vijf internationale zaken. De heer Hey ne, die zich ook graag en met succes op politiek terrein beweegt, wist z ichzelf telkens steeds goed te typeren" (Nieuwe Tilburgsche Courant, 4 f ebruari 1908). Wat volgt is een kwart eeuw aan optredens, in de steden e n dorpen van Brabant en van Dordrecht tot Arnhem.

De Grande Soirees Amusante
De opvoering van 'komische voordrachten' kan worden beschouwd als een vo orzetting of herleving van de tafelspelen van de Rederijkers van de 16 e en 17e eeuw (Schillings, 1976). De voordrachten ontwikkelen zich tot m onologen van kramers, zotten, dronken boeren, landsknechten, et cetera . Na het midden van de 19e eeuw ontstaan avonden met komische voordracht en die Grande Soirée Amusante (of varianten daarvan) worden genoemd. Ron d 1900 leidt dat tot het organiseren van wedstrijden in komische voordra chten, die in de periode tot ongeveer 1930 zeer bij het publiek in de sm aak vallen. In de beoordeling en puntentelling gaat de aandacht uit naa r taal, mimiek, muziek, uitdrukking en zegging. Naast een juryprijs is e r vaak ook een publieksprijs. In sommige gevallen heet die laatste ook w el de 'Damesprijs' omdat enkel de dames dan hun voorkeur uit mogen sprek en. De avonden worden veelal georganiseerd door toneel- of muziekverenig ingen en worden druk bezocht.Tientallen keren treedt Kees op bij dit soo rt avonden. Daarnaast doet hij dat ook voor militaire verenigingen, of b ij jubilea, zoals dat van zijn oude Normaalschool in Geertruidenberg. Ma ar hij treedt ook op voor de stakers van het bedrijf Thiel en zn. in Bee k en Donk en levert bijdragen aan 'liefdadigheids- en armenconcerten'.

Alles voor de goede zaak
Kees is dus maatschappelijk en politiek betrokken. Wanneer dat in twijfe l wordt getrokken, voelt hij zich aangesproken. In januari 1910 reageer t hij op een opmerking van de redactie van dagblad De Noord Brabander, a ls zouden zijn acts (zoals 'Minus de Schaopherder') drankgebruik stimule ren. Persoonlijk trekt hij zich er niks van aan (".want ik zeg het Minu s na: ik laot ze mar lullen en braai mijn kousen af") maar hij wil het w eerspreken om te voorkomen dat zijn uitgever schade wordt berokkend. Te r ondersteuning voegt hij nog twee teksten van acts toe: "Dat ik ook mij ne kunst dienstbaar stel in het belang van de goede zaak, zullen u beid e drankbestrijdersvoordrachten - 'Chrisje Pruuf' en 'De Vier Drankbestri jders' - doen zien" (De Noord Brabander, 14 en 15 oktober 1910). De reda ctie trekt de keutel in.

Tekst en politiek
In zijn voordrachten kruipt hij dus vaak in de huid van een ander. In di e tijd noemt men dat een 'karakterhumorist'. In de teksten die zijn type tjes uitdragen of zingen, wordt vaak verwezen naar de actuele politiek e situatie. Zo zingt Minus de Schaopherder over ".menig herderstaf / di e in verkeerden handen / zo vaak terechten kwam / want och in zoveul lan den / slaat men zijn kudde lam". En passant maakt hij een compliment aa n 'ons Wilhelmien' als goede herderin. Het bakkeleiende stel in 'Moeder s Pappot' verandert in het afsluitende lied in 'het Fransche en Duitsch e rijk, die om den pappot hevig streden'. En de oorlog tussen Rusland e n Japan wordt op de korrel genomen: "met een pot vol pap gezwind/gooide n daar die geele helden/Rusland stekeblind". Het taalgebruik is niet mee r van deze tijd maar de analogie met de huidige actualiteit dringt zic h op.

Eerste prijzen en publiekprijzen
Soms is Kees op zo'n avond de enige artiest, vaak is sprake van een uitv oerig programma van verschillende soorten opvoeringen, die dan dus ook e en competitie-element hebben. Met grote regelmaat neemt hij deel aan nat ionale en internationale wedstrijden. Bij de Nationale Voordrachtenwedst rijd op 10 februari 1906 wint hij met de act 'Ik heet Arjoaneke' voor d e eerste keer een hoofdprijs én de publieksprijs (Dagblad van Noord-Brab ant, 14 februari 1906). En op 4 mei 1908 wint hij, o.a. met de act 'De B edroefde Recruut', in Roosendaal de eerste prijs van de internationale w edstrijd van komische soloscenes (Maasbode, 5 mei 1908). De eerste prij s bedraagt 40 guldens, wat voor die tijd een aanzienlijk bedrag is.Behal ve geld, medailles en oorkondes, zijn 'zinvolle' gebruiksvoorwerpen oo k een prijs. Bij een optreden in oktober 1907 heeft hij naast de eerst e prijs ook de publieksprijs gewonnen en de jury laat hem de keus "tussc hen een prachtige barometer en een zeer mooie, doelmatige toiletdoos" (P rovinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant, 24 oktober 19 07).

Lovende recensies
In de krant gaat het winnen van die prijzen vaak gepaard met enthousiast e recensies. "Hoewel Dordrecht op het gebied van toneel zeer is verwend , wist de heer Heijne toch de lachspieren zoodanig in beweging te brenge n, dat aan het biseeren geen einde scheen te komen. Met algemeene ste mmen werd hem dan ook de eerste prijs toegekend, terwijl met overgroot e meerderheid van stemmen van het publiek hem ook de publieksprijs ten d eel viel" (Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant, 1 7 september 1913).Over zeker 65-70 optreden wordt in de periode 1900-192 8 gepubliceerd in lokale en regionale dagbladen. Alle teksten en muzie k - waar jarenlang voor werd geadverteerd in de lokale en regionale dagb laden - schrijft hij zelf. Ook anderen droegen veelvuldig zijn teksten v oor, ook in andere delen van het land. In een aantal gevallen werd de mu ziek door een ander geschreven (zoals door Louis de Moree, die later oo k het 'volkslied' van Breda voor zijn rekening nam).

Het karakter van de karakterhumorist
Zoals gezegd, slim en creatief. Een ingezonden brief van een bewonderaa r werpt nog wat meer licht op het karakter van Kees. "Wat een leuke ven t is me dat! Zoekt dat nu eens bij hem uit, wanneer ge gewoon met hem re ist, dan lijkt hij ons meer een verlegen jongen. Maar geeft hem de ruimt e!" (Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant, 19 janu ari 1910).Het lijkt een bevestiging van het cliché van de artiest, die i n eigen kring veel minder extravert is dan zijn optredens zouden doen ve rmoeden. Het wordt bevestigd door de spaarzame ervaringen en verhalen di e zijn nageslacht hebben bewaard. Het is soms een wat nukkige man, die m ogelijk ook gebukt gaat onder de zwaarte van een groot gezin in crisisja ren.

Geen luxeleven
Kees laat zijn oudste dochter Co naar de normaalschool te gaan. Daarme e is hij zijn tijd vooruit. Maar buiten zijn medeweten haalt zijn vrou w Adriana dochter Co van school; ze moet gaan werken om bij te kunnen ve rdienen. Getuige de plaatsen waar het gezin steeds woont, leidt het - on danks de extra inkomsten van de optredens - geen luxeleven. Er wordt ste eds verhuisd, wanneer de huurschulden weer eens te hoog zijn opgelopen.
Kees wordt ontslagen bij de zoutziederij. Deze wordt verkocht om plaat s te maken voor uitbreiding van het ziekenhuis. Het vergroot de zorgen . Kees grossiert nadien in steeds korte en tijdelijke betrekkingen. Daa r komt bij dat in de loop van de twintiger jaren zijn optredens sporadis cher worden. De schwung raakt eruit, hij wordt er te oud voor. Die extr a bijverdienste valt dus ook weg.

Het leven van De Bekroonde Komiek
Kees verwoordt zijn eigen ervaring van het leven op het scherpst van d e financiële snede, in de act 'De Bekroonde Komiek'. "Ik zeg unne goeie n kemiek mot op 't tooneel zich zoo natuurlijk rijk kunnen voordoen, d è 's avonds na afloop van de kemedie al zijn schuldeischers nog aan zij n deur staon.en van den aanderen kant dat ie zich zoo arm kan houden, da t 's morgens heel zijn brievenbus vol bonnekes leet veur brood en soep" .
Het slotcouplet van het daaropvolgende lied, is als een treurige terugbl ik op zijn leven als bekroond komiek.

Geloof me geacht publiek
Menig bekroond komiek
Is droog en veelal hersenloos
Tapt "moppen" uit de oude doos
Maar hoor eens hier, 'k vertel U wat
Het hardste klinkt "een ledig vat"
Want al wat zoo'n komiek U biedt
Is bombast, ophef en anders niet

Overlijden
Behalve dat Kees thuis af en toe humeurig is, gebruikt hij met regelmaa t ook ontregelende humor. Wanneer hij op 23 juli 1937 weigert de Wc-deu r open te maken, denken familieleden dat hij de draak met hen steekt. Ma ar hij heeft er net zijn laatste adem uitgeblazen. Hij is slechts 67 jaa r oud geworden.

Nakomelingen
Kees en Adriana kregen 12 kinderen (van wie er drie vroeg overlijden). E en aantal daarvan erfde onmiskenbaar de behoefte om 'tussen de schuifdeu ren' te staan.

Voordrachten
In het archief van 'Erfgoed 's-Hertogenbosch' zijn zeven volledige tekst en van voordrachten terug te vinden (zie boven). Tot slot zijn op gron d van recensies, vooraankondigingen en advertenties in verschillende dag bladen en tijdschriften de andere voordrachten verzameld (zie onder).

Literatuur
H. Schillings, Toneel en theater in Limburg in de 19e en 20e eeuw (1976) .

BRON: https://www.bossche-encyclopedie.nl/personen/heijne,%20cornelis%20 (1869-1937).htm?p1=_index.1.htm?title=Personen&t1=Personen&title=Corneli s%20Heijne%20(1869-1937)