Geboren ‎09 dec 1899 's-Hertogenbosch, overleden ‎25 aug 1975 's-Hertogenbosch‎, 75 jaar. Beroep: dirigent. Woonplaats: 's-Hertogenbosch
Muzikaal talent

Frans van Amelsvoort wilde eigenlijk geschiedenis gaan studeren, maar zi jn vader stuurde hem naar de plaatselijke bisschoppelijke kweekschool vo or onderwijzers. Als kwekeling richtte hij een 'Koor van R.-K. Onderwijz ers en Onderwijzeressen' op. Hieruit groeide het 'Bosch' Gemengd Koor' , dat snel faam kreeg met moderne Franse muziek. Met een radio-uitzendin g van Honeggers Le roi David sloot hij zijn medewerking in 1932 af. Hi j behaalde toen namelijk het diploma van spraakleraar en begon een prakt ijk, de eerste in Zuid-Nederland, met lessen aan huis en op vele seminar ies.

Van Amelsvoort als dirigent

In 1924 had hij de dirigeerstok bij het 'Zaltbommels Mannenkoor' en he t dameskoor 'Excelsior' opgenomen. Bij hem rijpte het stoutmoedige pla n om in de majestueuze St.-Maartenskerk Bachs Matthäus Passion te geven . Met de eerste uitvoering van dit werk beneden de grote rivieren ontsto nd in 1936 een traditie die hij tot 1956 voortzette. In 's-Hertogenbosc h werd in 1939 het 'Brabants Kamerkoor' opgericht, waarmee hij onbeken d repertoire exploreerde. Het concert voor piano en koor van Geza Frid r iep hevige discussies op. Een programma met werken van Oscar van Hemel l eidde diens nationale doorbraak in.

Na het overlijden in 1940 van dirigent Peter Kallenbach werd Van Amelsvo ort gevraagd hem op te volgen bij het ''s-Hertogenbosch' Mannenkoor' e n in de kathedrale basisiliek van Sint-Jan. In deze kerk fungeerde een k lein traditioneel mannenkoor. Van Amelsvoort vormde opleidingsklassen e n met honderd jongens en een ploeg jonge mannen ging hij aan de slag. D e zondagse hoogmissen werden muzikaal een belevenis. Jan Mul en Albert d e Klerk klonken er met nieuw werk, Willem Andriessen hoorde er -na derti g jaar- voor het eerst zijn Mis in es, en veertig Nederlandse en Vlaams e componisten schreven op verzoek een Maria-lied voor de meimaand. Ook o udere muziek kreeg aandacht, onder andere Sweelincks juichende Hodie Chr istus natus est en een in het archief van de Illustre Lieve Vrouwe Broed erschap herontdekte mis van Adriaen Willaert.

De bezetting

Toen de Duitse bezetter in 1942 de Kultuurkamer instelde, weigerde Van A melsvoort lid te worden en kon hij dus, buiten de liturgie, niet meer di rigeren. Wegens zijn principiële houding -hij herbergde ook onderduikers : Albert van Dalsum en zonen van Hendrik Andriessen- werd hij na de bevr ijding aangezocht als lid van het Tribunaal voor de Bijzondere Rechtsple ging. Hij zag de noodzaak van die taak in, maar legde ze neer toen zijn s inziens de rechtsongelijkheid tussen grote en kleine collaborateurs t e groot werd. Om het naoorlogse culturele leven in de stad op gang te br engen richtte hij met gelijkgestemden de 'Kunstkring 1944' op, zonder de genen die tijdens de bezetting een leidende rol gespeeld hadden. Omdat h iertoe een plaatselijke muziekcriticus behoorde, kreeg Van Amelsvoort ja renlang onwelwillende recensies in de lokale pers.

Een carrière in de Brabantse muziek

In Eindhoven dirigeerde hij van 1945 tot 1947 het 'Philips Philharmonisc h Koor'. Rector Van den Donk van het St.-Joriscollege en het St.-Cathari nalyceum in die stad benoemde hem tot muziekleraar. Hierdoor kon hij he t onderwijzerschap eindelijk vaarwel zeggen. Met het schoolkoor ging hi j concerten met orkest geven, een noviteit. Naast klassieken als Purcel l en Vivaldi werden ook eigentijdse componisten uitgevoerd, Britten, Tip pet, Strategier. Twintig jaar lang heeft hij zo duizenden leerlingen ent housiast gemaakt voor de muziek.

In 's-Hertogenbosch ijverde hij voor de oprichting van het Brabants Orke st, zette hij ''s-Hertogenbosch Muziekstad 1953' mee op, en was hij jare nlang jurylid in het Internationale Vocalistenconcours. Bij het 'Koninkl ijk Mannenkoor' -eerder ''s-Hertogenbosch' Mannenkoor'- lag het traditio nele repertoire hem minder. Dus volgden er opdrachten. Zo componeerde St rategier zijn joyeuze Don Ramiro. Succesvolle opera-uitvoeringen in conc ertvorm -waarvoor speciaal een vrouwenkoor werd opgericht- culmineerde n in een triomfale Boris Godounov van Moussorgski, waarmee hij, wegens o verbelasting, in 1954 afscheid nam. Met het 'Brabants Kamerkoor' gaf hi j originele programma's, zoals De humor bij Bach, en ook jaarlijks dien s Weihnachtsoratorium. De herontdekte Haydn-opera Orfeo ed Euridice brac ht hij in 1953, direct na de premiere in Florence.

Een nieuwe weg in

In en buiten de Sint-Jan steeg de reputatie van zijn Schola Cantorum. Hi j werd genodigd de liturgie ermee op te luisteren in Brussel, Amsterda m en Keulen. Tragisch was de wijze waarop er in 1954 een einde kwam aa n de inspirerende verbintenis tussen dit koor en zijn dirigent, na de be noeming tot rector cantus van een jonge, ambitieuze kapelaan. Deze kree g veel conflicten met het koor en eiste op grond van het kerkelijk wetbo ek de algehele leiding over de Schola op. Het kerkbestuur volgde dit leg alistische argument en beperkte in 1954 de bevoegdheden van Van Amelsvoo rt. Deze accepteerde dat niet en werd ontslagen. De kapelaan werd overge plaatst. Enige jaren later ontlokte deze geschiedenis Gerard Brom nog d e verontwaardigde opmerking : "Het gaf (...) een schok in de muziekwerel d, toen een buitengewone leek in een van onze kathedralen opeens door ee n gewone priester verdrongen werd."

Van Amelsvoort benutte daarna nieuwe mogelijkheden: hij deed muziek-hist orisch onderzoek in bibliotheken in Wenen, Bologna, Einsiedeln. Door he m uitgewerkte en uitgegeven muziek kon hij vaak ook zelf uitvoeren, zoal s opera's van Cimarosa en Joh. Christian Bach, maar bovenal hèt successt uk Laudate pueri van Pergolesi. Om meer jeugd voor de muziek te winnen , richtte hij in 1957 het ''s-Hertogenbosch' Jongerenkoor' op. Hij reisd e veel door het land als adviseur van jeugdkoren, jureerde jaarlijks bi j het AVRO-concours. In de nationale 'Raad voor de Kunst' behartigde hi j veler muzikale belangen. Als logopaedist schreef hij in 1955 het stand aardwerk Stem en spraak, reviseerde hij mede tien drukken van het klassi eke oefenboek Spreken en zingen en doceerde hij iedere zaterdag aan de R ijkskweekschool in Utrecht en de logopaedistenopleiding in de St.-Maarte nskliniek in Nijmegen.

Uiteindelijk moest hij in 1960 plotseling, na een concert van zijn gelie fd schoolkoor in Eindhoven, de dirigeerstok neerleggen wegens een geheug enstoornis. Hij werkte nog enkele jaren door aan zijn musicologische arb eid. Toen verstilde zijn geest.

Met zijn levenslange speurtocht naar onbekende werken vernieuwde hij he t Brabantse muziekleven. Zijn lijfspreuk was: 'Je moet altijd doen wat e en ander niet doet.' Door zijn eigen enthousiasme - introspectie en refl ectie kwamen bij hem minder aan bod - kon hij ook anderen enthousiast ma ken en hij kreeg van zijn koorleden alles gedaan. Hij zocht nooit zichze lf, de muziek was het enige dat telde.

Bronnen:
Brom, G., Het ene nodige, Amsterdam, 1960.
Paap, W, 'Frans van Amelsvoort', Mens en melodie (nr. 9, 1954), 352-354.
Paap, W., 'In memoriam Frans van Amelsvoort', Mens en melodie (nr. 30, 1 975), 312-314.
Zomerdijk, H., Het Brabants Kamerkoor 1939-1989, 's-Hertogenbosch, 1989.

Geboren ‎± 1904, overleden ‎± 1978‎, ongeveer 74 jaar